از مجموع 11 هزار و 240 کیلومتر مرزهای کشورمان 63 درصد آن مرز خشکی و 37 درصد مرز آبی است و ایران تقریبا با 80 درصد همسایگان خود مرز دریایی دارد و 93 درصد صادرات و 83 درصد واردات کشور از طریق دریا انجام می‌شود. البته بنادر جنوبی کشورمان سهم عمده‌ای در این اعداد و ارقام دارند و در بنادر شمالی کشورمان در دریای خزر فقط با دو کشور قزاقستان و روسیه مرز مشترک دریایی داریم.
اما علی‌رغم تعدد بنادر در شمال کشورمان، در حال حاضر میزان کالایی که از بنادر شمالی صادر می‌شود حدود ۳۰ درصد از کالاهایی است که از مرزهای زمینی ایران به کشورهای حوزه دریای خزر در حال صادرات است و ۷۰ درصد مابقی از طریق مرزهای ریلی و جاده‌ای حمل می‌شود. از سوی دیگر در حالی که ظرفیت بنادر شمالی کشورمان بیش از 30 میلیون تن است اما فقط از 6 میلیون تن آن استفاده می‌شود. البته آمار و ارقام نشان می‌دهد بنادر شمالی کشورمان در سال‌های اخیر نه تنها رشدی نداشتند بلکه دچار افت هم شدند چراکه در ابتدای دهه 90 میزان بهره‌برداری از ظرفیت بنادر شمالی به 11 میلیون تن رسیده بود اما با شیب نزولی این ظرفیت به 6 میلیون تن کاهش پیدا کرده است.
برخی از کارشناسان معتقد هستند که یکی در دلایل کاهش میزان تخلیه و بارگیری در بنادر شمال عدم بازاریابی دقیق و عدم توسعه بازار است و اساسا برای بنادر کشورمان در سال‌های گذشته سیاست‌گذاری جامع و دقیقی انجام نشده و تعدد بنادر با بار بسیار پایین محصول همین بی‌برنامگی‌ها است به طوری که در شهر انزلی دو بندر وجود دارد که اساسا همین موضوع باعث اختلافات و کشمکش‌هایی برای اتصال راه‌آهن به دو بندر در یک شهر شده است.
حالا دراین شرایط عده‌ای از کنارگذاشتن بنادر ایران در مسیر ترانزیتی با ایجاد بندر مشترک آذربایجان و ترکمنستان هشدار می‌دهند و توسعه این بندر مشترک، احتمالا ایران از مسیر ترانزیتی جدید دور زده می‌شود.
معاون دیپلماسی وزارت امور خارجه معتقد است از دلایل رکود بنادر شمالی کشورمان نبود کشتی رو – رو است و اگر تعداد کشتیهای رو – رو افزایش یابد این بنادر رونق پیدا می‌کنند اما معاون سازمان بنادر می‌گوید مشکل اساسی نبود بار است و اساسا تردد از مسیر دریایی برای خرده مالک‌ها صرفه اقتصادی ندارد البته مذاکراتی با روسیه انجام شده تا با راه‌اندازی خطوط دریایی رکود بنادر بنادر شمالی شکسته شود.
مذاکرات وزارت امور خارجه با وزارت راه برای افزایش کشتیهای رو- رو در خزر
سید رسول مهاجر، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا درباره پایین بودن اعداد و ارقام صادرات دریایی از بنادر شمالی کشور اظهار داشت: یکی از نکات مور تاکید وزارت خارجه این است که حتما باید کشتیهای رو- رو در دریای خزر فعال شوند و در این باره مذاکراتی هم با وزیر راه وشهرسازی داشته‌ایم.
وی با اشاره به سهم پایین ایران از تجارت دریایی از طریق بنادر شمالی در حالی که صادرات به اوراسیا و آسیا بسیار زیاد است، گفت: وزارت خارجه به شدت به دنبال این است که با همکاری سایر دستگاه‌ها از کشتیهای رو- رو در مسیر بندر امیرآباد به قزاقستان، از بندر انزلی به استاراخان روسیه برقرار شود.
معاون وزارت امور خارجه ادامه داد: البته خوشبختانه کشتی رو-رو از بندر امیرآباد به سمت قزاقستان راه‌اندازی شده اما این مسیر باید رونق داشته باشد و توسعه پیدا کند.
مهاجر با بیان اینکه در راستای منافع کشور وزارت امورخارجه در این باره مکاتباتی با ریاست جمهوری داشتیم تا موانع موجود برطرف شود، گفت: اصرار داریم کشتیهای رو – رو در داخل ساخته شود و وزارت امور خارجه معتقد است که باید به وزارت راه اجازه داده شود تا کشتیهای رو- رو خارجی را برای دو الی سه سال اجاره کند چراکه در حال حاضر صادرات ایران معطل این ناوگان است.
شرکت‌ها استقبال کنند، خط دریایی ایران و روسیه تقویت می‌شود
همچنین فرهاد کوهساری، معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا با اشاره به وضعیت و ظرفیت بنادر شمالی و با تشریح مشکلات و موانع بنادر شمالی برای افزایش تخلیه و بارگیری اظهار داشت: ظرفیت بنادر شمالی کشور برای انواع کالا در بخش صادرات و واردات حدود 30 میلیون تن است که در حال حاضر 6 میلیون تن از این ظرفیت استفاده می‌شود اما می‌توان با توسعه ترانزیت، ظرفیت استفاده را افزایش داد.
وی با اشاره به تردد کشتیهای رو- رو در بنادر شمالی کشور برای افزایش حمل بار ادامه‌داد: ناوگان کشتی رو- رو ریلی و کامیونی در دریای خزر فعال است که البته می‌توان گفت 70 درصد رو روهای دریای خزر، از نوع کامیونی هستند. کشتیهای رو رو در تمام بنادر شمالی اعم از انزلی، نوشهر، امیرآباد، فریدون کنار و ... می‌توانند پهلو بگیرند.
معاون سازمان بنادر و دریانوردی افزود: پیش از این کامیون‌های ترانزیتی با عبور از کشور ترکمنستان عبور به قزاقستان می‌رفتند و از آنجا به ازبکستان و تاجیکستان، قرقیزستان و بندر بیشکک می‌رسیدند اما در حال حاضر از طریق بندر انزلی خود را به بندر کوریک قزاقستان می‌رسانند. به طور قطع در صورت استقبال شرکت‌های حمل و نقل، این خط تقویت می‌شود و می‌توانیم کشتیهای رو – روی بیشتری در این خط استفاده کنیم.
کوهساری از مذاکره با شرکت روسی برای افزایش تعداد کشتیهای رو -رو در این خط خبر داد و گفت: برای افزایش تعداد ناوگان کشتی رو- رو در این خط با کشور روسیه در حال مذاکره هستیم که کشتی دوم در خط بندر انزلی- بندر نوشهر- بندر امیرآباد به بندر آستاراخان راه‌اندازی می‌شود وهمچنین این کشتی می‌تواند در مسیر بنادر اولیا- انزلی یا اولیا- امیرآباد فعال باشد تا کامیون‌های ترانزیتی که از ایران یا ترکیه به روسیه می روند یا بالعکس، از راه دریایی به کشور روسیه تردد داشته باشند که البته این اقدام هم در حال اجرا است.
به تولید داخل کشتیهای رو- رو تسهیلات ویژه می‌دهیم
وی با اشاره به سیاست و برنامه‌های سازمان بنادر و دریانوردی برای ساخت داخلی کشتیهای رو – رو اظهار داشت: اقدام دیگری که برای افزایش استفاده از بنادر شمالی انجام شده، ارایه تسهیلات به بخش خصوصی برای ساخت کشتیهای رو- رو است. اگر بخش خصوصی از این برنامه استقبال کند، از محل وجوه اداره شده برای ساخت کشتی رو رو به متقاضیان تسهیلات ویژه ارایه می‌شود تا کشتی‌هایی ساخته شوند که ظرفیت حمل کامیون‌های بیشتری را داشته باشند.
معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر ادامه داد: کشتیهای رو- روهای فعلی توان جابه جایی 36 دستگاه کامیون را دارند اما برنامه ما این است که کشتی رو- رو مناسب دریای خزر و دو طبقه احداث کنیم که بتواند با تعداد کامیون بیشتری تردد داشته باشد و ظرفیت آن به حمل بیش از 60 دستگاه کامیون برسد تا از این طریق هزینه حمل دریایی کاهش پیدا کند و در نهایت باعث افزایش استقبال صاحبان کالا از مسیر دریایی شود.
وی افزود: در حال مذاکره با چندین بخش خصوصی هستیم و آمادگی ارایه تسهیلات در این بخش را داریم تا این خط با کشتیهای رو – رو جدید تقویت شود.
کوهساری درباره استفاده از ظرفیت کانتیرهای یخچالی در بنادر شمالی کشور اظهار داشت: کانتینرهای یخچالی در بنادر آستارا، نوشهر، انزلی و امیرآباد مجهز به سوکت‌های یخچالی هستند و کانتینرهای یخچالی در این بنادر موجود است و بخش خصوصی در این بنادر کانتینر یخچالی تامین کرده است. کشتیهای کارگویی که در این مسیر تردد می‌کنند، می‌توانند از کانتینرهای یخچالی را به کشورهای حاشیه خزر جابه جا کنند.
این مقام مسئول تاکید کرد: سازمان بنادر و دریانوردی برای افزایش حمل کالای کانتینری در بخش کشتی و کانتیر تخفیفاتی را ارایه می‌دهد تا کشتیهای عمومی که به صورت کامل کانتینر بارگیری می‌کنند بتوانند از تخفیف 25 درصدی برخوردار شوند.
افزایش ظرفیت بنادر شمالی با ارتباط قوی‌تر ایران و روسیه
وی با بیان اینکه سازمان بنادر زیرساخت‌ها را فراهم می‌کند تا در مسیر توسعه صادرات در بنادر مشکل و مانعی ایجاد نشود،ادامه‌داد: اخیرا جلسه‌ای با رییس منطقه آزاد روسیه در مسکو درباره بحث ترانزیت داشتیم. این جلسه با حضور کشورهای روسیه، هند ایران باید ادامه یابد تا رونق ترانزیت را در مسیر هند و بندر چابهار و بندر شهید رجایی و بنادرشمالی ایجاد کنیم و با کشور روسیه ارتباط قوی تری برقرار شود که دراین صورت ظرفیت بنادر کشور افزایش پیدا می‌کند.
رشد صفر درصدی ظرفیت بنادر شمال کشورمان
معاون سازمان بنادر در پاسخ به این سوال که آیا در 8 سال گذشته ظرفیت 6 میلیون تنی بنادر شمالی تغییری داشته ، گفت: در این سال‌ها بنادر شمالی هیچ رشدی نداشتند.
کوهساری تاکید کرد: آنچه که موجب رشد ظرفیت بنادر می‌شود رشد تجارت و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در کشور است. باید بودجه و اعتبارات عمرانی و سرمایه گذاری در کشور رونق یابد که شاهد توسعه زیرساخت‌هایی مانند بنادر باشیم اما در حال حاضر واردات مورد نیاز بخش‌های عمرانی کشور به ویژه ماشین‌الات، قطعات و .. به صورت چشم‌گیری کاهش پیدا کرده‌است.
مشکل نبود بار منظم در بنادر شمالی است/ ناوگان مناسب تامین است
وی درباره عدم برنامه مشخص حرکت کشتی و شناور در بنادر شمالی در مسیرهای مختلف گفت: موضوع مهم این است که باید کالایی وجود داشته باشد که برای تردد کشتی رو- رو در بنادر شمالی امکان برنامه‌ریزی وجود داشته باشد. باید بار منظم وجود داشته باشد و برای حمل آن با شرکتی قرارداد منعقد شود. در تامین ناوگان و کشتی مورد نیاز مشکلی نداریم اما باید قرارداد مشخص منعقد شود تا ناوگان مورد نیاز در تاریخ معین در بنادر شمالی حاضر شوند و علمیات بارگیری برای مسیر مشخص انجام شود اما معمولا برنامه حمل منظمی در بنادر شمالی وجود ندارد.
90 درصد کشتیهای ورودی به بندر انزلی خالی برمی‌گردد
این مقام مسئول با بیان اینکه اساسا در بحث کانتری یخچالی برنامه مشخصی وجود ندارد تا ناوگان دریایی در تاریخ مشخص دراین بنادر حاضر باشند، تاکید کرد: چیزی حدود 500 فروند کشتی وارد بندر انزلی می‌شود که 90 درصد آنها خالی برمی‌گردند این در حالی است که می‌توان از این ظرفیت برای حمل بار در مسیر روسیه استفاده کرد. در واقع مشکل این است که برنامه‌ای برای کشتی‌هایی که خالی برمی‌گردند وجود ندارد.
تردد دریایی برای خرده مالک‌ها صرفه اقتصادی ندارد
کوهساری در پاسخ به این سوال که چرا با وجود صرفه اقتصادی در مسیر دریایی صاحبان کالا همچنان حمل جاده‌ای را ترجیح می‌دهند، گفت: اغلب کشاورزان، باغ‌داران، چای‌کاران، برنج‌کاران و ... خرده مالکی هستند بنابراین نمی‌توانند 2 هزارتن محصول را برای صادرات آماده کنند تا امکان استفاده از ناوگان دریایی برای صادرات آن را داشته باشند. به همین دلیل روش اقتصادی برای خرده مالکان این است که کامیونی را کرایه کنند که بار را از باغ حمل و به طور مستقیم در مسکو تخلیه کند و ذات حمل و نقل بار خرد همین است.
معاون امور بندری سازمان بنادر ادامه داد: واقعیت این است که در کالاهای خرد استفاده از مسیر دریایی برای خانوار اقتصادی نیست و روش سنتی بهتر است. در شرایطی در این حوزه می‌توان موفق بود که بتوان کالاهای خرد را تجمیع و در روسیه بازاری برای آن ایجاد کنیم. در کنار آن باید در مقاصدی مانند آستاراخان انبار و سردخانه‌هایی برای بار از مبادی ایران ایجاد شود و در آستاراخان بار بسته بندی و از آنجا بین بازارهای هدف تقسیم شود.
